Việc xây dựng và ban hành Luật Dẫn độ không chỉ là yêu cầu tất yếu của tiến trình hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam mà còn là bước đi chiến lược trong việc chủ động hội nhập quốc tế về tư pháp hình sự. 

Dự thảo Luật Dẫn độ có 5 chương, 45 điều đang được hoàn thiện và sẽ được trình tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. Việc xây dựng và ban hành đạo luật này có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về dẫn độ, tạo lập cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ và hiện đại cho hoạt động dẫn độ ở Việt Nam. Đồng thời, Luật được kỳ vọng sẽ bảo đảm tính chặt chẽ, khả thi trong thực tiễn áp dụng, phù hợp với chuẩn mực pháp lý và thông lệ quốc tế, qua đó tăng cường hiệu quả hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng, chống tội phạm có yếu tố nước ngoài và thúc đẩy hội nhập tư pháp quốc tế của Việt Nam.

Nghiên cứu Dự thảo Luật cho thấy nội dung bao gồm các quy định chung về dẫn độ từ nước ngoài về Việt Nam; dẫn độ từ Việt Nam ra nước ngoài; quản lý nhà nước về dẫn độ và điều khoản thi hành. Trong phạm vi bài viết, tác giả tập trung vào một số nội dung cần chú ý trong Dự thảo Luật đối với việc nghiên cứu và vận dụng của các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

Ảnh minh họa (Nguồn: internet)

Thứ nhất, kế thừa và phát huy những nội dung trước đó về dẫn độ đã được quy định trong Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, dự thảo Luật xác định rõ phạm vi điều chỉnh bao gồm quy định về nguyên tắc, thẩm quyền, trình tự, thủ tục thực hiện dẫn độ; trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong hoạt động dẫn độ. Đối tượng áp dụng là cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam, cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài có liên quan đến hoạt động dẫn độ. Phạm vi điều chỉnh rõ ràng không chỉ giúp phân định thẩm quyền và trách nhiệm của từng cơ quan, mà còn góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động quản lý nhà nước về dẫn độ. Quy định cụ thể vấn đề này góp phần tạo nên sự minh bạch trong xác định thời điểm và chủ thể tham gia vào quá trình áp dụng thủ tục dẫn độ.

Thứ hai, về thủ tục và điều kiện dẫn độ, Dự thảo nhấn mạnh việc thiết lập thủ tục rõ ràng, khoa học và có tính khả thi trong thực tiễn ngay từ khi tiếp nhận yêu cầu dẫn độ cho đến khi quyết định dẫn độ được thực hiện. Các điều kiện điển hình bao gồm: Hiệp định dẫn độ hoặc nguyên tắc tương trợ; tội danh phải tương thích với pháp luật Việt Nam; đảm bảo quyền con người và kiểm tra, xác minh đủ căn cứ dẫn độ. Đặc biệt, nguyên tắc có đi có lại được đề cập chi tiết trong Dự thảo Luật Dẫn độ. Theo đó, nguyên tắc này là việc cơ quan có thẩm quyền của Bên này sẽ nỗ lực tối đa thực hiện các yêu cầu dẫn độ tương tự như cách thức mà Bên kia đã thực hiện các yêu cầu dẫn độ của mình. Việc áp dụng nguyên tắc có đi có lại phải không được trái với pháp luật Việt Nam, phù hợp với pháp luật quốc tế và tập quán quốc tế đồng thời trên cơ sở tham khảo ý kiến của Bộ Ngoại giao, có tính đến lợi ích quốc gia, các yêu cầu về chính trị và ngoại giao giữa Việt Nam và đối tác nước ngoài.

Thứ ba, Dự thảo Luật Dẫn độ được xây dựng trên tinh thần bảo vệ quyền con người, quyền công dân và mối quan hệ với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Về bản chất, hoạt động dẫn độ là việc chuyển giao một cá nhân từ quốc gia này sang quốc gia khác để truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án. Do đó, nó tác động trực tiếp đến những quyền cơ bản, bất khả xâm phạm của con người, quyền được xét xử công bằng, bao gồm quyền được tiếp cận công lý, quyền được bảo vệ bởi người bào chữa và được tham gia vào quá trình tố tụng, quyền không bị tra tấn, đối xử tàn bạo hoặc vô nhân đạo, được ghi nhận trong Công ước của Liên hợp quốc về chống tra tấn (CAT, 1984) mà Việt Nam là thành viên từ năm 2015... Dự thảo cũng đề cập đến những trường hợp từ chối dẫn độ cho nước ngoài để tăng cường hiệu quả trong hoạt động của cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam. Có thể nói Luật Dẫn độ không chỉ là công cụ pháp lý điều chỉnh hoạt động hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hình sự, mà còn là một bước tiến quan trọng trong quá trình nội luật hóa các chuẩn mực quốc tế về quyền con người, khẳng định hình ảnh Việt Nam là một quốc gia pháp quyền, nhân văn và có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế.

Thứ tư, về ứng dụng công nghệ và bảo mật thông tin trong dẫn độ, Dự thảo Luật đã quy định các nội dung về chuyển giao vật chứng, tài sản; ngôn ngữ và hồ sơ yêu cầu dẫn độ; chứng nhận lãnh sự và hợp pháp hóa lãnh sự các tài liệu trong hồ sơ yêu cầu dẫn độ… có liên quan đến yêu cầu bảo mật thông tin cá nhân và dữ liệu của vụ án đồng thời Việt Nam cũng cần chủ động trong ứng dụng hệ thống điện tử để rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ và xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về dẫn độ để phục vụ tra cứu và thống kê nhanh chóng, kịp thời.

Việc xây dựng và ban hành Luật Dẫn độ không chỉ là yêu cầu tất yếu của tiến trình hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam mà còn là bước đi chiến lược trong việc chủ động hội nhập quốc tế về tư pháp hình sự. Luật Dẫn độ ra đời sẽ tạo khuôn khổ pháp lý thống nhất, minh bạch và khả thi cho hoạt động hợp tác giữa Việt Nam với các quốc gia, tổ chức quốc tế trong công tác dẫn độ nói riêng và phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia nói chung trước xu thế tất yếu trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay./.

TS Vũ Thị Hồng Phương – Khoa Luật

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Công an, Dự thảo Luật Dẫn độ.

2. Báo Công an nhân dân online (2025), Xây dựng và ban hành Luật Dẫn độ đáp ứng yêu cầu thực tiễn - Báo Công an Nhân dân điện tử (https://cand.com.vn/Hoat-dong-LL-CAND/xay-dung-va-ban-hanh-luat-dan-do-dap-ung-yeu-cau-thuc-tien-i763519/), Hà Nội.