Cách đây 100 năm, ngày 21/06/1925, Báo Thanh Niên, cơ quan của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, do Nguyễn Ái Quốc làm chủ bút, kiêm viết báo đã phát hành ra số đầu tiên, đánh dấu sự ra đời của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Trải qua 100 năm hình thành và phát triển, báo chí cách mạng Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc; góp phần làm nên những thành tựu vĩ đại trong sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước.

 

I. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN VÀ TRUYỀN THỐNG CỦA BÁO CHÍ VIỆT NAM

1. Từ cái nôi cách mạng đến công cụ xây dựng đất nước

Báo chí Việt Nam sinh ra trong lòng phong trào giải phóng dân tộc vào thời điểm đất nước đang chìm trong bóng tối thực dân. Ngày 21/6/1925, khi tờ báo “Thanh Niên” ra đời tại Paris dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đó không chỉ là sự ra đời của một ấn phẩm thông tin mà còn đánh dấu sự ra đời của báo chí cách mạng Việt Nam; là tiếng nói mạnh mẽ của lý tưởng cách mạng, của khát vọng độc lập tự do, của ý chí quyết tâm đánh đổ ách thống trị thực dân để giành lại quyền làm chủ cho dân tộc.

Từ những ngày đầu tiên, báo chí Việt Nam đã mang trong mình một sứ mệnh kép đầy thiêng liêng và nặng nề: vừa là người đồng hành trung thành, kiên định cùng dân tộc trong cuộc đấu tranh gian khổ, lâu dài để giải phóng Tổ quốc, vừa là người thầy tận tụy giáo dục, hun đúc tâm hồn nhân dân về lý tưởng cao đẹp, về con đường phát triển đúng đắn của đất nước.

Trong giai đoạn đấu tranh giành độc lập (1925-1945), báo chí Việt Nam hoạt động trong điều kiện cực kỳ khó khăn, nguy hiểm. Các nhà báo phải đối mặt với sự truy lùng tàn khốc của chính quyền thực dân, nhiều người đã hi sinh tính mạng vì lý tưởng báo chí cách mạng. Những tờ báo như “Thanh Niên”, “Người Cùng Khổ”, “Báo Nhân Đạo” không chỉ đóng vai trò thông tin mà còn là công cụ tuyên truyền, vận động quần chúng tham gia vào phong trào cách mạng. Báo chí thời kỳ này mang đậm tính chiến đấu, tính cách mạng, luôn hướng về mục tiêu giải phóng dân tộc.

Thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1946-1954) chứng kiến sự trưởng thành mạnh mẽ của báo chí Việt Nam. Trong những năm tháng khói lửa, các cơ quan báo chí đã thể hiện tinh thần “báo chí du kích", linh hoạt trong hoạt động, kiên cường trước mọi khó khăn. Báo “Cứu Quốc”, “Sự Thật”, “Độc Lập” và nhiều ấn phẩm khác đã đóng vai trò quan trọng trong việc cổ vũ tinh thần chiến đấu của quân dân, đồng thời phản ánh chân thực bộ mặt xấu xa của thực dân Pháp và tay sai. Đặc biệt, báo chí đã có những đóng góp to lớn trong việc tuyên truyền, giáo dục chính trị cho cán bộ, chiến sĩ và nhân dân, góp phần quan trọng vào chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.

Giai đoạn kháng chiến chống Mỹ (1954-1975) đánh dấu sự phát triển vượt bậc của báo chí Việt Nam. Báo chí không chỉ hoạt động ở miền Bắc mà còn phát triển mạnh mẽ ở miền Nam với những tờ báo như “Cải Cách”, “Gió Mới”, “Hoàn cầu Nhật báo” góp phần quan trọng vào việc đấu tranh chính trị, tuyên truyền vạch mặt bản chất xâm lược của đế quốc Mỹ. Thời kỳ này, báo chí Việt Nam đã thể hiện được tầm vóc quốc tế, tạo tiếng vang lớn, góp phần quan trọng vào việc tranh thủ sự ủng hộ của dư luận thế giới đối với cuộc đấu tranh chính nghĩa của dân tộc Việt Nam.

Thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế (từ 1986 đến nay) mở ra một chương mới trong lịch sử phát triển của báo chí Việt Nam. Báo chí không chỉ tiếp tục thực hiện vai trò truyền thống của mình mà còn phải thích ứng với yêu cầu mới của thời đại. Vai trò định hướng dư luận, tuyên truyền chủ trương đường lối của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước được thực hiện một cách linh hoạt, sáng tạo. Đồng thời, việc phản ánh trung thực cuộc sống xã hội, tâm tư nguyện vọng của nhân dân được đặt lên vị trí quan trọng hơn bao giờ hết. Báo chí trở thành cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, góp phần quan trọng vào việc xây dựng và phát triển đất nước.

Truyền thống "cây bút đi đôi với súng" đã tạo nên bản sắc độc đáo và riêng biệt của báo chí Việt Nam so với báo chí của nhiều nước khác trên thế giới. Đây không chỉ là một khẩu hiệu mà là biểu hiện sinh động của việc kết hợp chặt chẽ giữa hoạt động báo chí với hoạt động cách mạng, giữa việc tuyên truyền bằng lời văn với việc hành động cụ thể. Nhiều nhà báo Việt Nam không chỉ cầm bút viết báo mà còn cầm súng chiến đấu, không chỉ ngồi sau bàn giấy mà còn xuống chiến trường, vào các công trình xây dựng, vào cuộc sống thực tế để tìm hiểu, trải nghiệm và sáng tác. Điều này tạo ra một báo chí không chỉ đơn thuần ghi chép, phản ánh mà còn tham gia tích cực, chủ động vào quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Truyền thống này đã tạo ra mối liên kết mật thiết, gắn bó sâu sắc giữa báo chí với đời sống xã hội, giữa người làm báo với người đọc báo. Báo chí Việt Nam không phải là một thế lực độc lập, tách biệt khỏi xã hội mà là một bộ phận hữu cơ, không thể tách rời của cxã hội. Người làm báo không chỉ là những người quan sát, ghi chép từ bên ngoài mà còn tham gia trực tiếp vào cuộc sống, chia sẻ những vui buồn, thành công và khó khăn cùng nhân dân.

 

 

II. BÁO CHÍ TRONG KỶ NGUYÊN MỚI

1. Cuộc cách mạng công nghệ và chuyển đổi số

Kỷ nguyên mới mà chúng ta đang sống chính là kỷ nguyên của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 - cuộc cách mạng mang tính đột phá với sự phát triển vượt bậc của internet và vô số nền tảng số khác. Sự thay đổi này không chỉ đơn thuần là tiến bộ kỹ thuật mà còn tạo ra một cuộc biến đổi căn bản, toàn diện về cách thức con người sống, làm việc, giao tiếp và tiếp nhận thông tin, tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực đời sống xã hội, trong đó báo chí là một trong những lĩnh vực chịu tác động mạnh mẽ và trực tiếp nhất. 

Mạng xã hội như Facebook, Twitter, Instagram, TikTok, YouTube… đã hoàn toàn thay đổi bản đồ truyền thông thế giới, biến mọi người thành những “nhà báo công dân” tiềm năng có khả năng truyền bá thông tin với tốc độ và phạm vi chưa từng có trong lịch sử. Theo thống kê dữ liệu social media mới nhất cho thấy, người dùng mạng xã hội ở Việt Nam trong độ tuổi từ 16 đến 64 thường xuyên truy cập vào Facebook (89,7%), tiếp theo là Zalo (88,5%) và TikTok (77,8%), sau đó là Facebook Messenger (76,6%) và Instagram (47,6%). Thứ tự này cũng phản ánh sở thích của người dùng Việt Nam đối với các nền tảng mạng xã hội. Tuy nhiên, khi xem xét về thời lượng sử dụng cho mỗi ứng dụng, thứ tự này có sự thay đổi đáng chú ý. TikTok đứng đầu với 21 giờ 14 phút, tiếp theo là Facebook với 28 giờ 21 phút, và xếp thứ ba là Youtube với 26 giờ 26 phút. Điều này cho thấy, mặc dù Facebook có tỷ lệ sử dụng cao, nhưng người dùng lại dành phần lớn thời gian trên các nền tảng khác như TikTok và Youtube. Ngoài việc kết nối xã hội, mạng xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tìm kiếm thông tin về sản phẩm và thương hiệu, khi có tới 81,2% người dùng sử dụng mạng xã hội để thực hiện các hoạt động này.

Công nghệ trí tuệ nhân tạo đang bắt đầu được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất tin tức, từ việc tự động tạo ra các bài viết tin tức đơn giản, phân tích dữ liệu để tìm ra các xu hướng tin tức, đến việc cá nhân hóa nội dung cho từng người dùng. Các thuật toán học máy được sử dụng để dự đoán hành vi người đọc, tối ưu hóa việc phân phối nội dung, và thậm chí hỗ trợ các nhà báo trong việc nghiên cứu và viết bài. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra những câu hỏi về tính chính xác, độ tin cậy và tính khách quan của thông tin được sản xuất bởi máy móc.

2. Một số đề xuất về định hướng đối với báo chí Việt Nam

Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới cần biết cách kết hợp hài hòa giữa việc giữ gìn những giá trị truyền thống tốt đẹp với việc tiếp thu những tiến bộ của thời đại.

Cần thay đổi cách nhìn nhận về vai trò của báo chí. Không chỉ là thiết chế thông tin, báo chí phải được xác định là một thiết chế văn hóa trọng yếu, có vị trí ngang hàng với các thiết chế như bảo tàng, thư viện, nhà hát hay các trung tâm văn hóa. Từ đó đặt ra sự cần thiết xây dựng chiến lược phát triển báo chí gắn kết với chiến lược phát triển văn hóa quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đây không chỉ là chiến lược phát triển ngành báo chí, mà là chiến lược phát triển văn hóa thông qua báo chí.

Thích ứng với xu hướng toàn cầu hóa: Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, báo chí Việt Nam cần học hỏi và tiếp thu những kinh nghiệm tốt từ báo chí thế giới. Điều này bao gồm việc áp dụng các công nghệ mới trong sản xuất và phân phối thông tin, học hỏi các mô hình quản lý hiện đại và nâng cao chất lượng nội dung theo chuẩn mực quốc tế. Tuy nhiên, việc học hỏi này phải được thực hiện một cách chọn lọc, phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam. Báo chí Việt Nam cần tham gia tích cực vào các hoạt động truyền thông quốc tế, xây dựng hình ảnh đất nước và con người Việt Nam trên trường quốc tế. Điều này đòi hỏi phải nâng cao năng lực chuyên môn, khả năng ngoại ngữ và hiểu biết về văn hóa quốc tế của đội ngũ báo chí. Đồng thời, cần phát triển các sản phẩm báo chí có tính cạnh tranh cao, có thể tiếp cận được với công chúng quốc tế.

Cân bằng giữa truyền thống và hiện đại: Thách thức lớn nhất là làm sao để cân bằng giữa việc giữ gìn bản sắc truyền thống và việc đổi mới, hiện đại hóa. Báo chí Việt Nam cần tìm ra con đường riêng, không sao chép máy móc các mô hình nước ngoài mà phải sáng tạo dựa trên nền tảng truyền thống của mình. Điều này đòi hỏi sự khéo léo trong việc kết hợp giữa hình thức hiện đại và nội dung mang đậm bản sắc dân tộc. Công nghệ số và truyền thông xã hội đang thay đổi cách thức hoạt động của báo chí toàn cầu. Báo chí Việt Nam cần nắm bắt và ứng dụng hiệu quả các công nghệ này, nhưng vẫn phải đảm bảo những giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng không bị mai một. Việc số hóa nội dung, phát triển các nền tảng đa phương tiện, tương tác với công chúng qua mạng xã hội cần được thực hiện một cách chiến lược và có định hướng.

Báo chí cần tương tác và lắng nghe công chúng: trong kỷ nguyên số, mối quan hệ giữa báo chí và công chúng đã thay đổi từ mô hình một chiều sang mô hình tương tác. Công chúng không chỉ là người tiếp nhận thông tin mà còn có thể phản hồi, góp ý, tham gia vào quá trình sản xuất nội dung. Báo chí cần biết lắng nghe và tôn trọng ý kiến của công chúng, đồng thời có trách nhiệm giải thích và làm rõ những vấn đề mà công chúng quan tâm. Việc xây dựng niềm tin cũng đòi hỏi báo chí phải có thái độ khiêm tốn, sẵn sàng thừa nhận và sửa chữa sai sót khi có. Tính minh bạch trong hoạt động, công khai quy trình làm việc, và chịu trách nhiệm trước công chúng về những thông tin được đưa ra là những yếu tố quan trọng để xây dựng lòng tin.

Báo chí cần coi trọng đạo đức và trách nhiệm nghề nghiệp, niềm tin của công chúng không chỉ dựa trên chất lượng nội dung mà còn dựa trên đạo đức nghề nghiệp của người làm báo. Báo chí cần có những quy tắc đạo đức nghiêm ngặt và thực hiện một cách nhất quán. Điều này bao gồm việc tôn trọng quyền riêng tư của cá nhân, bảo vệ nguồn tin, không sử dụng thông tin để trục lợi cá nhân và luôn đặt lợi ích công cộng lên hàng đầu. Trách nhiệm xã hội của báo chí cũng thể hiện ở việc góp phần xây dựng một xã hội văn minh, tiến bộ. Báo chí cần tránh những nội dung có thể gây chia rẽ xã hội, kích động bạo lực, hoặc tuyên truyền những ý tưởng có hại. Việc đào tạo đội ngũ nhà báo như những “người làm văn hóa” phải được chú trọng. Một nhà báo viết về văn hóa không chỉ cần tinh thông nghiệp vụ báo chí, mà còn cần nền tảng tri thức nhân văn, hiểu biết sâu về lịch sử, nghệ thuật, thẩm mỹ học, xã hội học và có khả năng kể chuyện, truyền cảm hứng bằng sự thấu cảm, trách nhiệm xã hội. Đây là lực lượng quan trọng định hình thẩm mỹ công chúng, dẫn dắt xu hướng văn hóa trong cộng đồng.

 

 

Nhìn lại chặng đường 100 năm, báo chí Việt Nam đã trải qua nhiều thử thách và đạt được những thành tựu to lớn. Trong kỷ nguyên mới, với những thách thức và cơ hội chưa từng có, báo chí Việt Nam cần tiếp tục phát huy truyền thống tốt đẹp, đồng thời đổi mới mạnh mẽ để thích ứng với sự thay đổi của thời đại. Vai trò của báo chí không chỉ là truyền đạt thông tin mà còn là định hướng dư luận, giáo dục xã hội, giám sát quyền lực, và xây dựng cộng đồng. Trong thời đại số, những vai trò này không hề giảm đi mà còn được nâng lên tầm cao mới.

Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam 21/6 hàng năm không chỉ là dịp để nhìn lại truyền thống mà còn là cơ hội để định hướng tương lai. Hãy để báo chí Việt Nam tiếp tục là người đồng hành tin cậy của dân tộc trên con đường xây dựng và phát triển đất nước trong thời đại mới. “Báo chí thực sự là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, là diễn đàn tin cậy của nhân dân; là cầu nối bền chặt giữa ý Đảng và lòng dân; là tấm gương phản chiếu tâm tư, tình cảm khát vọng của toàn xã hội; nơi lan tỏa những giá trị nhân văn, cổ vũ cái đẹp, cái đúng, kiên quyết đấu tranh với cái xấu, cái sai. Báo chí cũng đi đầu trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch” - Đây không chỉ là khẩu hiệu mà còn là sứ mệnh thiêng liêng mà mỗi người làm báo cần ghi nhớ, thực hiện trong công việc hàng ngày, góp phần xây dựng một nền báo chí thực sự phục vụ nhân dân và đất nước.

----------------------

Tài liệu tham khảo:

1. Bài viết “Báo chí Cách mạng Việt Nam: Một thế kỷ đồng hành cùng dân tộc, vươn mình trong kỷ nguyên số”: https://antoanthongtin.vn

2. Theo thống kê tại Trang DATAREPORTAL ngày 23/02/2024. (https://datareportal.com/reports/digital-2024-vietnam)

3. Tham khảo: Bài viết “Báo chí và phát triển văn hóa trong kỷ nguyên mới” (https://baomoi.com/bao-chi-va-phat-trien-van-hoa-trong-ky-nguyen-moi-c52543249.epi).

4. Toàn văn phát biểu của Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương - Nguyễn Trọng Nghĩa tại Hội báo toàn quốc 2025 (https://baophapluat.vn/toan-van-phat-bieu-cua-truong-ban-tuyen-giao-va-dan-van-trung-uong-nguyen-trong-nghia-tai-hoi-bao-toan-quoc-2025-post552275.html)

5. Báo chí không thể làm bản sao của mạng xã hội (https//:thanhnien.vn/bao-chi-khong-the-lam-ban-sao-cua-mang-xa-hoi-18525061921440309.htm)

 

Hoàng Danh - Gia Huy