Vấn đề đảm bảo trật tự, an toàn giao thông đường bộ, đặc biệt trong lứa tuổi học sinh, sinh viên, luôn là một thách thức lớn đối với công tác an ninh, trật tự xã hội và sự phát triển bền vững. Tình trạng vi phạm pháp luật về giao thông vẫn diễn ra phổ biến, gây ra những hậu quả nghiêm trọng về người và tài sản. Hậu quả này đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, trong đó việc giáo dục ý thức chấp hành pháp luật ngay từ khi còn nhỏ đóng vai trò then chốt. Việc xây dựng một thế hệ công dân có văn hóa giao thông văn minh, tự giác không thể chỉ dựa vào một bên mà cần có sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các cơ quan chuyên trách và hệ thống giáo dục. Điều 6 của Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ năm 2024 (Luật số 36/2024/QH15) đã giao một trách nhiệm cụ thể cho "Lực lượng Cảnh sát giao thông" trong việc "chủ trì, phối hợp với cơ quan quản lý trường trung học phổ thông, cơ sở giáo dục nghề nghiệp tổ chức hướng dẫn kỹ năng lái xe gắn máy an toàn cho học sinh tại cơ sở giáo dục đó". Những quy định này không chỉ là cơ sở pháp lý vững chắc mà còn là động lực để kiến tạo một mô hình hợp tác mang tính đột phá và bền vững.

1. Cơ sở pháp lý và nội dung cốt lõi của công tác giáo dục kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ

1.1. Cơ sở pháp lý của công tác giáo dục kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ

Cơ chế pháp lý cho công tác giáo dục pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đã và đang được củng cố mạnh mẽ. Việc Quốc hội thông qua Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ năm 2024 là một bước tiến quan trọng, tạo ra một hành lang pháp lý toàn diện, quy định từ quy tắc, phương tiện, người tham gia giao thông đến trách nhiệm quản lý nhà nước của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Về khía cạnh giáo dục pháp luật về trật tự, an toàn giao thông, Luật Giao thông đường bộ 2008 chỉ có một điều khoản (Điều 7) quy định trách nhiệm chung chung về tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật giao thông cho các cơ quan, tổ chức và gia đình. Trách nhiệm của Cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo chỉ đơn thuần là “đưa pháp luật về giao thông đường bộ vào chương trình giảng dạy trong nhà trường và các cơ sở giáo dục khác phù hợp với từng ngành học, cấp học" (Khoản 3 Điều 7) mà không nêu rõ nội dung cụ thể. Ngược lại, Điều 6 của Luật số 36/2024/QH15 đã được xây dựng một cách chi tiết hơn, phân công trách nhiệm rõ ràng cho các bộ ngành chủ chốt như Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Công an, đồng thời xác định rõ đối tượng cần giáo dục là trẻ em mầm non, học sinh phổ thông và học sinh nghề nghiệp.

Sự chuyên môn hóa này tạo nền tảng vững chắc cho việc cụ thể hóa và luật hóa các quy định, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục pháp luật. Thay vì chỉ là một điều khoản chung chung, Điều 6 của Luật số 36/2024/QH15 trở thành một cơ sở pháp lý mang tính ràng buộc cao, cho phép các Bộ, ngành liên quan xây dựng các kế hoạch hành động chi tiết với mục tiêu rõ ràng. Việc này trực tiếp giải quyết một trong những thách thức lớn nhất của công tác giáo dục pháp luật giao thông trước đây: thiếu cơ chế phối hợp và thiếu nội dung, phương pháp cụ thể. Sự thay đổi này cho thấy chính sách đang dịch chuyển từ việc coi giáo dục pháp luật giao thông là một hoạt động khuyến khích, tuyên truyền đơn thuần sang một nhiệm vụ có tính bắt buộc, có lộ trình, nội dung và cơ chế phối hợp liên ngành rõ ràng.

1.2. Nội dung cốt lõi của quy định về công tác giáo dục kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ

Điều 6 của Luật số 36/2024/QH15 là cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác giáo dục pháp luật giao thông. Điều này xác định rõ rằng việc giáo dục kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ phải được thực hiện đối với ba nhóm đối tượng chính: trẻ em mầm non, học sinh của cơ sở giáo dục phổ thông và học sinh của cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Để cụ thể hóa trách nhiệm này, Chính phủ đã ban hành các văn bản hướng dẫn, trong đó nổi bật là Nghị định số 151/2024/NĐ-CP, ngày 15/11/2024 Quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ. Nghị định này quy định chi tiết nội dung giáo dục theo từng cấp học, đảm bảo tính liên tục và phù hợp với sự phát triển nhận thức của học sinh. Cụ thể, đối với trẻ mầm non, nội dung giáo dục tập trung vào việc nhận biết các loại phương tiện, đèn tín hiệu, biển báo giao thông và cách đội mũ bảo hiểm đúng cách. Học sinh tiểu học sẽ được học các quy tắc giao thông cơ bản, kỹ năng qua đường an toàn và cách điều khiển xe đạp an toàn. Ở cấp trung học cơ sở, nội dung được mở rộng bao gồm nhận biết và chấp hành báo hiệu đường bộ, kỹ năng điều khiển xe đạp điện an toàn và cách phòng ngừa rủi ro. Cuối cùng, học sinh trung học phổ thông và học sinh cơ sở giáo dục nghề nghiệp sẽ được trang bị kiến thức chuyên sâu hơn về tốc độ, khoảng cách an toàn và kỹ năng điều khiển xe gắn máy an toàn. Luật số 36/2024/QH15 đã phân công trách nhiệm cụ thể cho các bộ, ngành, tạo ra một cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ.

Bộ Giáo dục và Đào tạo: Được giao trách nhiệm chủ trì, phối hợp với Bộ Công an và các cơ quan liên quan để xây dựng và lồng ghép kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông vào chương trình giảng dạy.

Bộ Công an: Được giao trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các trường THPT và cơ sở giáo dục nghề nghiệp để tổ chức hướng dẫn kỹ năng lái xe gắn máy an toàn cho học sinh. Ngoài ra, theo Quyết định số 1043/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công an còn có trách nhiệm tổng hợp, theo dõi, hướng dẫn và đôn đốc các cơ quan thực hiện Luật trên phạm vi toàn quốc. Kế hoạch triển khai của Bộ Công an bao gồm nhiều hoạt động trọng tâm như biên soạn tài liệu, tổ chức tuyên truyền, giáo dục, tập huấn chuyên sâu, và xây dựng các hệ thống dữ liệu hiện đại về trật tự, an toàn giao thông.

Trường trung học phổ thông, cơ sở giáo dục nghề nghiệp: (1) Tổ chức cho học sinh, gia đình học sinh ký cam kết chấp hành quy định của pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ, bao gồm các nội dung: học sinh không điều khiển xe mô tô khi chưa đủ điều kiện theo quy định, không điều khiển xe gắn máy khi chưa hoàn thành chương trình hướng dẫn kỹ năng lái xe gắn máy an toàn; gia đình học sinh không giao xe cho học sinh điều khiển khi chưa đủ điều kiện theo quy định của pháp luật; (2) Phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh thường xuyên nhắc nhở con em mình thực hiện đúng cam kết đã ký và thường xuyên trao đổi, nắm bắt thông tin với gia đình học sinh việc chấp hành pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ của học sinh khi tham gia giao thông; (3) Đưa nội dung chấp hành pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ là một trong những tiêu chí đánh giá, xếp loại hạnh kiểm đối với học sinh.

Trách nhiệm của gia đình học sinh: (1) Phối hợp với các lực lượng chức năng có liên quan thực hiện giáo dục kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ, hướng dẫn kỹ năng lái xe gắn máy an toàn cho học sinh; (2)  Không giao xe cho con em mình điều khiển khi chưa đủ điều kiện theo quy định; (3) Thường xuyên nhắc nhở con em mình thực hiện đúng cam kết đã ký và thường xuyên trao đổi, nắm bắt thông tin với nhà trường việc chấp hành pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ của học sinh khi tham gia giao thông.

Việc cụ thể hóa trách nhiệm của từng bộ, ngành và ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết như Quyết định 1043/QĐ-TTg và Nghị định 151/2024/NĐ-CP cho thấy một sự chuyển đổi chiến lược từ "phổ biến" sang "giáo dục" một cách bài bản, có hệ thống. Việc quy định trách nhiệm chung trong Luật Giao thông đường bộ năm 2008 đã dẫn đến tình trạng triển khai rời rạc, thiếu đồng bộ và không có mục tiêu rõ ràng. Ngược lại, Luật số 36/2024/QH15 đã phân công trách nhiệm rõ ràng cho các bộ, ngành, tạo cơ sở để Chính phủ ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết. Điều này cho thấy chính sách đang dịch chuyển từ việc coi giáo dục pháp luật giao thông là một hoạt động khuyến khích, tuyên truyền đơn thuần sang một nhiệm vụ có tính bắt buộc, có lộ trình, nội dung và cơ chế phối hợp liên ngành rõ ràng. Sự thay đổi này là một sự thừa nhận rằng để giảm thiểu tai nạn, phải bắt đầu từ việc thay đổi hành vi và nhận thức từ khi còn nhỏ , và cần có sự đồng bộ từ chính sách đến thực thi.

2. Thách thức và hạn chế tồn tại trong công tác giáo dục kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ

Mặc dù đã có những thành công bước đầu, công tác giáo dục pháp luật về trật tự, an toàn giao thông vẫn đối diện với nhiều thách thức. Một trong những hạn chế lớn nhất là khoảng cách giữa kiến thức và hành vi. Điều này chỉ ra rằng việc giáo dục kiến thức suông, nặng về lý thuyết, không đủ để thay đổi thái độ và hành vi thực tế. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật hiện nay còn "nhiều hạn chế," khiến ý thức người dân khi tham gia giao thông chưa tự giác. Thậm chí, theo một nghiên cứu, hoạt động giáo dục an toàn giao thông trong nhà trường "chưa được coi là trọng tâm mà chỉ là hoạt động tích hợp"[1].

Một thách thức quan trọng khác nằm ở sự phối hợp chưa chặt chẽ, đặc biệt là giữa nhà trường và gia đình. Nhiều phụ huynh "còn chưa coi trọng việc tham gia giao thông của con em mình, thậm chí vi phạm trực tiếp bằng cách chở quá số người hoặc không đội mũ bảo hiểu. Điều này tạo ra một mâu thuẫn nhận thức nghiêm trọng cho học sinh: thông điệp giáo dục từ nhà trường về việc chấp hành luật pháp không đồng nhất với hành vi thực tế của người thân. Khi học sinh nhìn thấy người lớn vi phạm, họ dễ dàng coi thường luật lệ. Để việc giáo dục thành công, nó phải vượt ra khỏi khuôn viên trường học và tác động đến ý thức cộng đồng, đặc biệt là gia đình.

Nhìn chung, vấn đề hiện tại không phải là thiếu cơ sở pháp lý hay thiếu năng lực từ các bên liên quan, mà là thiếu một khung phối hợp chiến lược và chính thức để chuyển các hoạt động đơn lẻ thành một chương trình mang tính hệ thống, bền vững trên toàn thành phố. Hiệu quả của giáo dục an toàn giao thông phụ thuộc trực tiếp vào phương pháp. Việc học sinh, sinh viên vẫn vi phạm dù đã nhận thức được sự nguy hiểm cho thấy một sự thật: giáo dục cần chuyển đổi từ mô hình lý thuyết sang mô hình trải nghiệm, từ việc "biết" sang việc "làm đúng."

3. Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ

Một là, hoàn thiện cơ chế phối hợp liên ngành

Để nâng cao hiệu quả công tác giáo dục kiến thức pháp luật về trật tự, an toàn giao thông đường bộ, việc hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành là yếu tố then chốt. Kế hoạch triển khai Luật do Thủ tướng Chính phủ ban hành đã đưa ra định hướng rõ ràng. Tuy nhiên, cần cụ thể hóa bằng cách xây dựng một quy chế phối hợp chi tiết, có tính ràng buộc pháp lý giữa Bộ Công an, Bộ Giáo dục và Đào tạo, và Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia. Quy chế này cần xác định rõ vai trò, trách nhiệm và quy trình phối hợp thường xuyên. Ngoài ra, việc thành lập các nhóm công tác liên ngành chung và đánh giá hiệu quả phối hợp dựa trên các chỉ số cụ thể (ví dụ: tỷ lệ học sinh vi phạm giảm, số lượng trường học tổ chức các buổi tuyên truyền hiệu quả) sẽ giúp đảm bảo tính bền vững của các hoạt động. Lực lượng Cảnh sát giao thông đã tích cực phối hợp với các trường để tuyên truyền, nhưng cần biến hoạt động này thành một phần của chương trình giảng dạy chính thức, thay vì chỉ là các buổi ngoại khóa mang tính sự kiện.

Hai là, đổi mới nội dung và hình thức tuyên truyền, giáo dục

Nội dung giáo dục cần chuyển từ việc truyền đạt kiến thức đơn thuần sang xây dựng kỹ năng và thái độ. Bên cạnh việc dạy quy tắc, cần tập trung vào các kỹ năng thực tế như dự đoán tình huống nguy hiểm, cách phòng tránh tai nạn và cách xử lý khi gặp sự cố. Tăng cường nội dung về hậu quả nghiêm trọng của tai nạn giao thông đối với bản thân và gia đình, sử dụng các câu chuyện và trải nghiệm thực tế từ các nạn nhân để tạo ấn tượng sâu sắc. Về hình thức, bên cạnh việc lồng ghép vào môn học, các cơ sở giáo dục cần tổ chức các sân chơi thực hành kỹ năng , các hội thi, tiểu phẩm sân khấu hóa để tạo sự tương tác và giúp học sinh ghi nhớ lâu hơn. Trong cộng đồng, cần nhân rộng các mô hình tự quản hiệu quả như "Phụ nữ với TTATGT" hay "Tổ tự quản ATGT". Những mô hình này thể hiện tính bền vững và sự tham gia của toàn xã hội, giải quyết vấn đề ý thức ở cấp độ gia đình và khu dân cư, nơi mà các chiến dịch tuyên truyền lớn thường khó tiếp cận hiệu quả.

Ba là, ứng dụng công nghệ và khai thác hiệu quả truyền thông xã hội

Công nghệ và mạng xã hội là những công cụ có sức mạnh và phạm vi tiếp cận lớn trong việc phổ biến pháp luật và truyền tải thông điệp về an toàn giao thông. Cần tận dụng các nền tảng này không chỉ bằng cách sử dụng các trang chính thức của Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia, mà còn hợp tác với các nhà sáng tạo nội dung (KOL, KOC) có ảnh hưởng trong giới trẻ để sản xuất nội dung ngắn, sáng tạo và gần gũi. Tuy nhiên, hiệu quả truyền thông trên mạng xã hội chưa cao như mong đợi, do đó, cần đầu tư vào chất lượng nội dung, từ việc đưa tin tức chính sách một cách hấp dẫn đến việc tạo ra các video, infographic mô phỏng tình huống giao thông phức tạp. Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ trong quản lý cũng đóng vai trò quan trọng. Khai thác các hệ thống dữ liệu quốc gia về giao thông, đặc biệt là hệ thống trừ điểm giấy phép lái xe, sẽ tạo ra một cơ chế giám sát và xử phạt có tính răn đe cao hơn, khuyến khích sự tự giác của người tham gia giao thông.

Bốn là, tích hợp Chương trình giáo dục phù hợp với từng cấp học

Các chương trình giáo dục cần được thiết kế chuyên biệt để phù hợp với tâm lý và độ tuổi của từng đối tượng học sinh, sinh viên.

Đối với Mầm non và Tiểu học: Tiếp tục nhân rộng các chương trình giáo dục sớm như "Tôi yêu Việt Nam". Triển khai đồng bộ mô hình "Cổng trường an toàn giao thông" tại tất cả các trường học trên địa bàn thành phố. Mô hình này đã chứng minh được hiệu quả trong việc nâng cao ý thức của cả học sinh và phụ huynh, giảm thiểu vi phạm và ùn tắc giao thông tại khu vực trường học[2].

Đối với THCS và THPT: Phối hợp với các Trường Đại học, cao đẳng hoặc lực lượng CSGT trên địa bàn tổ chức các buổi ngoại khóa chuyên đề do giảng viên hoặc cán bộ CSGT địa phương trực tiếp thực hiện. Nội dung giáo dục nên đi sâu vào các quy tắc tham gia giao thông, kỹ năng ứng phó với các tình huống nguy hiểm, và đặc biệt là kỹ năng lái xe gắn máy an toàn cho học sinh THPT, đúng theo quy định của Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ.

Đối với Cao đẳng và Đại học: Tổ chức các cuộc thi nghiên cứu khoa học, viết tiểu luận về các vấn đề an toàn giao thông. Tích hợp kiến thức pháp luật giao thông vào các môn học liên quan như Pháp luật đại cương, Giao thông công chính.    Kiến nghị các cơ quan chức năng nghiên cứu thí điểm việc tổ chức đào tạo và sát hạch, cấp chứng chỉ lái xe đối với học sinh đủ tuổi, nhằm nâng cao ý thức và kỹ năng thực hành.

Nhìn chung, việc Quốc hội ban hành Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ năm 2024 đã đánh dấu một bước chuyển mình chiến lược, từ một công tác tuyên truyền rời rạc, thiếu trọng tâm sang một nhiệm vụ giáo dục pháp luật mang tính bắt buộc, có hệ thống và cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ. Cơ sở pháp lý vững chắc này đã tạo ra một nền tảng quan trọng để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật giao thông, đặc biệt trong lứa tuổi học sinh, sinh viên. Tuy nhiên, như bài viết đã phân tích, hiệu quả thực tế vẫn còn đối diện với nhiều thách thức, chủ yếu là khoảng cách giữa nhận thức và hành vi, cùng với sự thiếu đồng bộ trong công tác phối hợp giữa gia đình và nhà trường. Do đó, để biến những quy định pháp luật thành một văn hóa giao thông thực sự, cần phải có một lộ trình triển khai toàn diện. Các giải pháp như hoàn thiện cơ chế phối hợp liên ngành, đổi mới nội dung và hình thức giáo dục theo hướng thực hành, đồng thời tận dụng sức mạnh của công nghệ và truyền thông xã hội là những bước đi thiết yếu. Mục tiêu cuối cùng không chỉ dừng lại ở việc giảm thiểu tai nạn, mà còn là kiến tạo một thế hệ công dân có văn hóa giao thông văn minh, tự giác, đóng góp vào sự phát triển bền vững của xã hội./

ThS. Huỳnh Trung Hậu - Giảng viên Khoa Luật

Tài liệu tham khảo

1. Quốc hội (2024) Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ năm 2024 (Luật số 36/2024/QH15).

2. Chính phủ (2024), Nghị định số 151/2024/NĐ-CP, ngày 15/11/2024 của Chính phủ Quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ.

3. Tuyên truyền An toàn giao thông trong trường học - nhìn từ những cuộc thi, https://www.csgt.vn/m/tintuc/3810/Tuyen-truyen-An-toan-giao-thong-trong-truong-hoc---nhin-tu-nhung-cuoc-thi.html.

4. Hiệu quả công tác tuyên truyền pháp luật về trật tự an toàn giao thông, https://vwu.vn/web/guest/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/hieu-qua-cong-tac-tuyen-truyen-phap-luat-ve-trat-tu-an-toan-giao-thong-42564-7.html.