Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự 2025 có nhiều nội dung sửa đổi nhằm đáp ứng yêu cầu công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Một trong những nội dung được sửa đổi đó là việc Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra có thể ủy quyền cho Điều tra viên thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình theo nội dung khoản 1a Điều 37 Bộ luật TTHS(sửa đổi, bổ sung năm 2025). Nội dung bài viết sẽ tập trung làm rõ sự cần thiết của việc xây dựng cơ chế ủy quyền, phạm vi, thủ tục ủy quyền và một số đề xuất nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động ủy quyền của Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra trong tố tụng hình sự.

 

I. Sự cần thiết của việc xây dựng cơ chế ủy quyền trong tố tụng hình sự

Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự 2025 (Luật số 99/2025/QH15)  được Quốc hội thông qua ngày 29/6/2025 và chính thức có hiệu lực từ ngày 01/7/2025. So với Bộ luật TTHS năm 2015( sửa đổi, bổ sung 2021), Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự 2025 đã có những điều chỉnh quan trọng, kịp thời nhằm đảm bảo hiệu quả của quá trình giải quyết vụ án hình sự. Một trong những nội dung quan trọng được sửa đổi, bổ sung đó là cơ chế ủy quyền của Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra trong tố tụng hình sự, nội dung này được xác định là quan trọng và kịp thời vì các lý do sau:

- Một là, đảm bảo hoạt động giải quyết vụ án hình sự ở giai đoạn khởi tố, điều tra được tiến hành kịp thời và liên tục, không bị gián đoạn, vừa giảm tải áp lực cho Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra, vừa phát huy vai trò, trách nhiệm của Điều tra viên được bố trí ở Công an cấp xã. Thực hiện kết luận121-KL/TW năm 2025 ngày 24/01/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; Đề án số 25-ĐA/ĐUCA, ngày 11/1/2025 của Đảng ủy Công an Trung ương về “Tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy Công an đơn vị, địa phương hoạt động, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong thời kỳ mới”, từ ngày 01/3/2025 tổ chức bộ máy của lực lượng Công an chỉ còn 03 cấp là cấp bộ, cấp tỉnh và cấp xã, không tổ chức cấp huyện. Như vậy, trong tổ chức bộ máy của Cơ quan Cảnh sát điều tra(CSĐT) sẽ không còn đầu mối Cơ quan CSĐT Công an cấp huyện, dẫn đến thẩm quyền điều tra các vụ án hình sự ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng sẽ giao lại cho Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh. Vì vậy, Thủ trưởng Cơ quan CSĐT cấp tỉnh phải chỉ đạo và xử lý nhiều vụ án hình sự nên rất dễ quá tải, hơn nữa đã có hướng dẫn về bố trí Điều tra viên(ĐTV) được bố trí tại Công an cấp xã, vì vậy có quy định về ủy quyền sẽ giúp hoạt động giải quyết vụ án hình sự được tiến hành kịp thời và liên tục, không bị gián đoạn, vừa giảm tải áp lực cho Thủ trưởng Cơ quan điều tra, vừa phát huy vai trò, trách nhiệm của Điều tra viên.

- Hai là, quy định về ủy quyền của Thủ trưởng Cơ quan CSĐT sẽ giúp Thủ trưởng Cơ quan CSĐT sắp xếp công việc khoa học, có thêm thời gian để tập trung chỉ đạo, giải quyết dứt điểm các vụ án trọng điểm, phức tạp. Báo cáo tổng kết công tác năm 2024 của Cục Cảnh sát hình sự– Bộ Công an (3/12/2024), trong năm 2024, tình hình tội phạm về trật tự xã hội tiếp tục diễn biến phức tạp, các cơ quan chức năng đã điều tra, khám phá 48.032 vụ phạm tội về trật tự xã hội, tăng 12,53% so với cùng kỳ năm 2023; bắt, xử lý 94.098 đối tượng; triệt phá 71 băng, nhóm tội phạm. Tỷ lệ điều tra, khám phá các vụ phạm tội về trật tự xã hội đạt 83,48%(cao hơn 8,48% so với chỉ tiêu Quốc hội giao); trong đó án rất nghiêm trọng đạt 95,15%, án đặc biệt nghiêm trọng đạt 97,08%. Với tội phạm về ma túy, nghiên cứu báo cáo của Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy- Bộ Công an, trong năm 2024, lực lượng CSĐT tội phạm về ma túy toàn quốc đã đấu tranh thành công 29.928 vụ, bắt 51.938 đối tượng, thu giữ 60kg thuốc phiện, 680kg heroin, gần 2,3 tấn cần sa; 3,3 tấn và 3,3 triệu viên ma túy tổng hợp, 138 khẩu súng cùng nhiều đạn…Từ thực trạng cho thấy, việc ủy quyền các hoạt động thuộc thẩm quyền cho các chủ thể khác sẽ giúp Thủ trưởng Cơ quan CSĐT có thể sắp xếp các hoạt động tố tụng ở các vụ án luôn khoa học, hiệu quả, từ đó có thời gian để xử lý các vụ án hình sự nghiêm trọng, phức tạp.

- Ba là, tăng tính chủ động, trách nhiệm của người được ủy quyền, đồng thời bảo đảm thuận lợi trong tiến hành các biện pháp cấp bách để ngăn chặn tội phạm và thu thập chứng cứ phục vụ cho việc làm rõ sự thật khách quan của vụ án hình sự.  Khoản 1a Điều 37 Bộ luật TTHS(sửa đổi, bổ sung năm 2025) và Điều 6 Thông tư liên tịch số 04/2025/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày 27/6/2025 quy định về phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự, quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự đã xác định phạm vi các hoạt động mà Thủ trưởng Cơ quan CSĐT được ủy quyền cũng như trách nhiệm của người được ủy quyền, các quy định trên đã giúp các ĐTV được bố trí tại cấp xã kịp thời triển khai các biện pháp cấp bách, các biện pháp ngăn chặn, các biện pháp thu thập chứng cứ đảm bảo quá trình giải quyết vụ án hình sự nhanh chóng, chính xác và khách quan.

 

Ảnh minh họa (Nguồn: internet)

 

II. Phạm vi, thủ tục ủy quyền của Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra trong tố tụng hình sự

- Phạm vi ủy quyền:

+ Một là, Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra ủy quyền cho Phó Thủ trưởng Cơ quan CSĐT khi vắng mặt

Khoản 1 Điều 36 Bộ luật TTHS năm 2015 quy định: “Khi vắng mặt, Thủ trưởng Cơ quan điều tra ủy quyền cho một Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ trưởng Cơ quan điều tra. Phó Thủ trưởng chịu trách nhiệm trước Thủ trưởng về nhiệm vụ được ủy quyền”.

Nội dung ủy quyền: Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra vắng mặt sẽ ủy quyền cho Phó thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ trưởng Cơ quan điều tra trừ những nhiệm vụ quyền hạn được quy định tại điểm b khoản 1 Điều 36 Bộ luật TTHS và giải quyết khiếu nại, tố cáo về hành vi, quyết định của mình.

+ Hai là, Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra ủy quyền, phân công nhiệm vụ cho các Phó Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh;

Cơ sở pháp lý: Điều 14 Thông tư số 11/TT-BCA ngày 27/2/2025 của Bộ Công an quy định về tổ chức, bộ máy, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan điều tra; phân công Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra; thẩm quyền điều tra hình sự trong Công an nhân dân

Nội dung ủy quyền:

a) Ủy quyền cho Phó Thủ trưởng là Chánh Văn phòng, Trưởng phòng phân công Phó Thủ trưởng là Phó Chánh Văn phòng, Phó Trưởng phòng thuộc quyền để thụ lý, giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra vụ án hình sự về các tội phạm rất nghiêm trọng, nghiêm trọng, ít nghiêm trọng thuộc thẩm quyền và các thẩm quyền khác theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự;

b) Ủy quyền cho Phó Thủ trưởng là Phó Chánh Văn phòng, Phó Trưởng phòng các phòng quy định tại khoản 1 Điều 9 Thông tư 11/TT-BCA ngày 27/2/2025 thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ trưởng theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự về các tội phạm rất nghiêm trọng, nghiêm trọng, ít nghiêm trọng do các tổ công tác ở địa bàn thụ lý;

c) Ủy quyền cho Phó Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn trong giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với quyết định, hành vi tố tụng của Phó Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh, Điều tra viên, Cán bộ điều tra thuộc quyền. Thủ trưởng không được ủy quyền cho Phó Thủ trưởng giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với các quyết định, hành vi tố tụng trong vụ việc, vụ án mà Phó Thủ trưởng đó thụ lý, giải quyết.

+ Ba là, Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh chỉ có thể ủy quyền, phân công cho Điều tra viên trung cấp, Điều tra viên cao cấp là Trưởng Công an cấp xã; trường hợp Điều tra viên trung cấp, Điều tra viên cao cấp là Trưởng Công an cấp xã vắng mặt hoặc đối với Công an cấp xã chưa có Điều tra viên trung cấp, Điều tra viên cao cấp là Trưởng Công an cấp xã thì có thể ủy quyền, phân công cho Điều tra viên trung cấp, Điều tra viên cao cấp là Phó Trưởng Công an cấp xã (sau đây gọi là Điều tra viên là Trường Công an cấp xã) thụ lý, giải quyết đối với nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra vụ án hình sự về tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn cấp xã.

Ngoài ra, Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra ủy quyền cho ĐTV trung cấp, ĐTV cao cấp là Trưởng Công an cấp xã hoặc Phó Trưởng Công an cấp xã được thực hiện toàn bộ hoặc một trong các hoạt động tố tụng đối với nguồn tin về tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn cấp xã.

Cơ sở pháp lý: Khoản 1a điều 37 Luật Tố tụng hình sự sửa đổi quy định: “Điều tra viên trung cấp, Điều tra viên cao cấp là Trưởng Công an cấp xã hoặc Phó Trưởng Công an cấp xã được Thủ trưởng Cơ quan điều tra cấp tỉnh phân công tiến hành hoạt động khởi tố, điều tra vụ án về tội ít nghiêm trọng, tội nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn cấp xã có nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại khoản 1 Điều này, các điểm a, c khoản 1 và khoản 2 Điều 36 của Bộ luật này, trừ quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt..”

Thông tư liên tịch số 04/2025/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày 27/6/2025 quy định về phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự, quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự

Hướng dẫn số 33/HD-BCA(V03) ngày 28 tháng 6 năm 2025 về việc thực hiện bố trí, thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn của ĐTV, CBĐT ở Công an cấp xã, việc tiếp nhận, phân loại, xử lý tố giác, tin báo về tội phạm của Công an cấp xã.

Nội dung ủy quyền:

* Đối với việc thụ lý, giải quyết đối với nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra vụ án hình sự về tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn cấp xã thì Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh chỉ có thể ủy quyền, phân công cho Điều tra viên trung cấp, Điều tra viên cao cấp là Trưởng Công an cấp xã tiến hành thụ lý, giải quyết.

* Riêng đối với việc giải quyết nguồn tin về tội phạm thì Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh có thể ủy quyền cho Điều tra viên là Trưởng Công an cấp xã được thực hiện toàn bộ hoặc một trong các hoạt động sau đây đối với nguồn tin về tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn cấp xã:

a) Trưng cầu giám định chất ma túy đối với các vụ liên quan đến các hành vi phạm tội về ma túy; trưng cầu giám định, yêu cầu định giá tài sản trong các vụ tai nạn giao thông, cố ý gây thương tích, trộm cắp tài sản, hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản;

b) Giữ người trong trường hợp khẩn cấp;

c) Bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp;

d) Tạm giữ người;

đ) Khám nghiệm hiện trường;

e) Khám xét, khám xét trong trường hợp khẩn cấp

- Thủ tục ủy quyền:

+ Việc ủy quyền của Thủ trưởng Cơ quan CSĐT phải bằng văn bản, có chữ ký và con dấu theo biểu mẫu quy định; riêng nội dung ủy quyền cho ĐTV bố trí tại Công an cấp xã thì văn bản ủy quyền phải được gửi ngay đến Viện kiểm sát nhân dân có thẩm quyền.[Khoản 3, Điều 14, TTLT 04]

+ Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra không được ủy quyền cho Điều tra viên thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, trừ trường hợp quy định tại khoản 1a Điều 37 của Bộ luật này;

+ Khi thực hiện thẩm quyền được ủy quyền, ĐTV là Trưởng Công an cấp xã sử dụng con dấu của Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh và ký “thừa ủy quyền” Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh.

+ ĐTV phải chịu trách nhiệm trước pháp luật và trước Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra về hành vi, quyết định của mình.

III. Một số đề xuất đảm bảo thực hiện hiệu quả hoạt động ủy quyền của Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra

- Một là, Thủ trưởng Cơ quanCSĐT cấp tỉnh cần đánh giá thực trạng tình hình tội phạm tại địa phương để có quyết định ủy quyền phù hợp, đảm bảo nội dung ủy quyền tương xứng với năng lực, trình độ và khối lượng công việc của Phó thủ trưởng Cơ quan CSĐT và của ĐTV, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động giải quyết vụ án hình sự.

- Hai là, đảm bảo số lượng và chất lượng ĐTV được bố trí ở Công an cấp xã nhất là ĐTV trung cấp hoặc ĐTV cao cấp là Trưởng Công an xã và Phó trưởng Công an xã cho 3.321 đơn vị hành chính cấp xã vì từ ngày 01/7/2025 mô hình chính quyền địa phương 03 cấp đã chính thức hoạt động, hiện nay mới chỉ chú ý đến công tác tổ chức bộ máy Công an cấp xã, chưa rà soát, đánh giá về thực trạng ĐTV bố trí ở Công an cấp xã. Vì vậy, các cấp có thẩm quyền ở địa phương cần tiến hành rà soát, luân chuyển, điều động hoặc bổ nhiệm đủ số lượng ĐTV trung cấp hoặc ĐTV cao cấp hiện là Trưởng Công an xã và Phó trưởng Công an xã cũng như đảm bảo số lượng và chất lượng ĐTV được bố trí ở Công an cấp xã.

- Ba là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, hướng dẫn của Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh với hoạt động tiếp nhận, phân loại, giải quyết nguồn tin tội phạm, khởi tố, điều tra vụ án hình sự do ĐTV được bố trí Công an cấp xã tiến hành để kịp thời phát hiện khó khăn, hạn chế để có biện pháp khắc phục kịp thời;

- Bốn là, chú ý đảm bảo về cơ sở hạ tầng, điều kiện vật chất để ĐTV bố trí tại Công an cấp xã thực hiện tốt nội dung được ủy quyền. Vì mặc dù ĐTV được bố trí ở cấp xã thuộc quản lý của Văn phòng Cơ quan CSĐT, ĐTV là Trưởng Công an xã hoặc Phó Trưởng Công an xã được thừa ủy quyền của Thủ trưởng Cơ quan CSĐT nhưng Công an cấp xã không phải là cấp điều tra nên không có con dấu của Cơ quan CSĐT, vì vậy các địa phương cần bố trí cơ sở và đảm bảo trang thiết bị về cơ sở vật chất để cấp xã có thể thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được Thủ trưởng Cơ quan CSĐT ủy quyền.

 

TS Nguyễn Tiến Nam- Khoa Luật Đại học CSND

--------------------------

Tài liệu tham khảo

1. Quốc hội, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015(sửa đổi, bổ sung năm 2025); Hà Nội, 2025;

2. Bộ Công an, Báo cáo tổng kết công tác năm của Cục Cảnh sát hình sự năm 2024, Hà Nội;

3. Bộ Công an, Báo cáo tổng kết công tác năm của Cục Cảnh sát phòng chống tội phạm về ma túy năm 2024, Hà Nội;

4. Bộ Công an, Đề án số 25-ĐA/DUCA, ngày 11/1/2025 của Đảng ủy Công an Trung ương về “Tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy Công an đơn vị, địa phương hoạt động, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong thời kỳ mới”;

5. Ban chấp hành Trung ương, Kết luận121-KL/TW năm 2025 ngày 24/01/2025 về một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả;

6. Thông tư số 11/2025/TT-BCA ngày 27/02/2025 quy định về tổ chức, bộ máy, nhiệm vụ, quyền hạn của Cơ quan điều tra; phân công Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra; thẩm quyền điều tra hình sự trong Công an nhân dân;

7. Thông tư liên tịch số: 04/2025/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày 27/6/2025 quy định về phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự, quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự.