1. Khái quát về Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 và sự cần thiết của việc sửa đổi, bổ sung

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS 2015), được ban hành theo Luật số 101/2015/QH13 vào ngày 27 tháng 11 năm 2015 và có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2018 (được sửa đổi, bổ sung năm 2021), đã mang lại nhiều quy định mới quan trọng. Các quy định này bao gồm những thay đổi về cơ quan và người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế, cũng như các quy tắc về hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự. Tuy nhiên, sau hơn tám năm thi hành, thực tiễn áp dụng BLTTHS 2015 đã bộc lộ nhiều vướng mắc và bất cập. Tình hình kinh tế - xã hội và các loại hình tội phạm đã có nhiều thay đổi, đòi hỏi hệ thống pháp luật phải liên tục được cập nhật để đáp ứng kịp thời. 

Việc sửa đổi, bổ sung một đạo luật quan trọng như Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) luôn dựa trên ba cơ sở chính yếu: cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý và cơ sở thực tiễn. Đây là một quá trình liên tục để đảm bảo hệ thống pháp luật luôn phù hợp với sự phát triển của xã hội và các yêu cầu mới.

Thứ nhất, cơ sở chính trị, pháp lý

- Chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về cải cách tư pháp: Các Nghị quyết của Đảng, đặc biệt là các Nghị quyết về cải cách tư pháp, luôn xác định rõ mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó có việc hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật tố tụng hình sự nói riêng. Các chủ trương này thường nhấn mạnh việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong hoạt động tố tụng, nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm, tăng cường tính minh bạch, công khai, dân chủ trong hoạt động tư pháp. Việc sửa đổi BLTTHS là cụ thể hóa các quan điểm, định hướng của Đảng trong lĩnh vực tư pháp hình sự, nhằm xây dựng một nền tư pháp hiện đại, công bằng, bảo vệ công lý.

- Ổn định chính trị - xã hội và bảo vệ an ninh quốc gia: Pháp luật tố tụng hình sự là công cụ sắc bén để bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, đấu tranh phòng chống tội phạm. Sự phát triển của các loại hình tội phạm mới, phức tạp (tội phạm công nghệ cao, tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm khủng bố...) đòi hỏi phải có các quy định tố tụng phù hợp để nâng cao hiệu quả điều tra, truy tố, xét xử, góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội.

- Sự phát triển và hoàn thiện của các luật liên quan: Các luật chuyên ngành khác có liên quan đến tố tụng hình sự như Bộ luật Hình sự, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Luật Thi hành án hình sự, Luật Trợ giúp pháp lý... đã được sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới. Để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất và tránh xung đột pháp luật, BLTTHS cần được sửa đổi để tương thích với các văn bản pháp luật này.

Thứ hai, Cơ sở thực tiễn

- Việc tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy Công an địa phương: Căn cứ kết luận của cấp có thẩm quyền về tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy Công an địa phương, Cơ quan Cảnh sát điều tra của Công an nhân dân được tổ chức theo 02 cấp (Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an và Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh), không tổ chức Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp huyện. Để triển khai tổ chức bộ máy mới trong thực tiễn, căn cứ Nghị quyết số 190/2025/QH15, ngày 27/2/2025, Bộ Công an đã ban hành Thông tư số 11/2025/TT-BCA quy định về tổ chức, bộ máy, nhiệm vụ, quyền hạn của Cơ quan điều tra; phân công Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra; thẩm quyền điều tra hình sự trong Công an nhân dân. Theo đó, không tổ chức Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp huyện, chuyển chức năng, nhiệm vụ liên quan đến công tác điều tra hình sự của Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp huyện cho Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh. Cùng với đó, ngày 27/02/2025, liên ngành tư pháp trung ương đã thống nhất ban hành Thông tư liên tịch số 02/2025/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC quy định về phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự, quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự khi không tổ chức công an cấp huyện để kịp thời xây dựng cơ sở pháp lý cho các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện hoạt động khi không tổ chức Công an cấp huyện.

- Về sự thay đổi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ của các cơ quan trong Bộ máy nhà nước:

+ Ngày 24/02/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 29/2025/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính, ngày 26/02/2025, Bộ Tài chính, Cục Hải quan Bộ Tài chính ban hành các quyết định1 để điều chỉnh tên gọi, chức danh của các cơ quan, người được giao tiến hành một số hoạt động điều tra của Hải quan sau sắp xếp bộ máy, các cơ quan sau sắp xếp tiếp nhận lại toàn bộ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan tương ứng. Theo đó, (1) Tổng cục Hải quan được tổ chức thành Cục Hải quan. (2) các Cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Kiểm tra sau thông quan được tổ chức thành Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Chi cục Kiểm tra sau thông qua. (3) Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh thành phố trực thuộc trung ương sau sắp xếp được tổ chức thành các Chi cục Hải quan khu vực (gồm nhiều Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh sát nhập với nhau). Chi cục Hải quan cửa khẩu được tổ chức lại thành Hải quan cửa khẩu, có các Đội trưởng, Phó Đội trưởng Hải quan cửa khẩu.

+ Ngày 25/02/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 35/2025/NĐ- CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Nông nghiệp và Môi trường sau khi cấp có thẩm quyền thực hiện chủ trương hợp nhất Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn với Bộ Tài nguyên và Môi trường thành Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Theo đó, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm là đơn vị trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường trên cơ sở hợp nhất Cục Lâm nghiệp và Cục Kiểm lâm; Cục Thủy sản và Kiểm ngư là đơn vị trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường trên cơ sở hợp nhất Cục Thủy sản và Cục Kiểm ngư.

Như vậy, hiện nay, tổ chức và tên gọi của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra của Công an nhân dân và các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra của Hải quan, Kiểm lâm, Kiểm ngư có sự thay đổi so với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành.

- Yêu cầu khắc phục những hạn chế, bất cập của BLTTHS hiện hành: Mặc dù BLTTHS 2015  đã có nhiều tiến bộ, nhưng trong quá trình thực thi, có thể phát sinh những vướng mắc, bất cập trong các quy định, gây khó khăn cho các cơ quan tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng. Thực tiễn thời gian qua, việc quyết định thi hành án tử hình và tổ chức thi hành án tử hình ở nước ta còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, trong đó, có nguyên nhân do BLTTHS chưa có quy định về thời hạn xem xét đơn xin ân giảm án tử hình. Việc sửa đổi nhằm khắc phục những lỗ hổng pháp lý, các quy định chồng chéo, không rõ ràng, hoặc thiếu các cơ chế bảo đảm quyền lợi cho các chủ thể trong tố tụng.

Với các lý do trên, việc xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự nhằm thực hiện kịp thời, hiệu quả các chủ trương, chỉ đạo cải cách về tổ chức và bộ máy của Đảng, Nhà nước, đáp ứng yêu cầu bức thiết từ thực tiễn, tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng tổ chức thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao là hết sức cần thiết. Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự 2025 (Luật số 99/2025/QH15) đã được Quốc hội khóa XV chính thức thông qua vào ngày 27 tháng 6 năm 2025 và sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2025.

 

 

2. Những điểm mới nổi bật của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2025

2.1. Những điểm mới nổi bật về cơ quan và người tiến hành tố tụng

Thứ nhất, quy định rõ trách nhiệm, thẩm quyền và cơ chế ủy quyền

Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự 2025 (Luật số 99/2025/QH15) đã có những điều chỉnh quan trọng nhằm quy định rõ ràng hơn về trách nhiệm, thẩm quyền của các cơ quan và người tiến hành tố tụng, cũng như cơ chế ủy quyền trong hoạt động tố tụng hình sự. Việc này nhằm tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong quá trình tố tụng, đồng thời nâng cao trách nhiệm cá nhân của những người thực thi pháp luật. Cụ thể, Luật mới bổ sung quy định cấm ủy quyền cho cấp dưới trong nhiều chức danh tư pháp quan trọng như Chánh án, Viện trưởng, Thủ trưởng Cơ quan điều tra. Tuy nhiên, Luật cũng đồng thời quy định các trường hợp ngoại lệ về quyền ủy quyền trong những tình huống cụ thể (Điều 36, 41, 44, 45 BLTTHS). Việc hạn chế ủy quyền rộng rãi này cho thấy một xu hướng hướng tới việc tăng cường trách nhiệm trực tiếp của người đứng đầu, đảm bảo các quyết định quan trọng được đưa ra bởi những người có thẩm quyền và chuyên môn phù hợp nhất. Điều này cũng giúp giảm thiểu rủi ro lạm dụng quyền lực hoặc thiếu trách nhiệm trong quá trình tố tụng.

Luật cũng bổ sung các quy định chi tiết về trách nhiệm và thẩm quyền trong các cấp xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm và tái thẩm (Điều 344, 347, 373, 382, 400 BLTTHS). Việc làm rõ các quy định này là cần thiết để đảm bảo tính thống nhất và chính xác trong việc áp dụng pháp luật ở các giai đoạn tố tụng cao hơn, đặc biệt trong việc xem xét lại các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật. Viện kiểm sát có thẩm quyền được định nghĩa cụ thể là Viện kiểm sát có trách nhiệm thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết vụ việc, vụ án. Sự phân định rõ ràng này góp phần nâng cao tính chuyên nghiệp và trách nhiệm giải trình trong toàn bộ hệ thống tư pháp.

Thứ hai, mở rộng đối tượng và thẩm quyền điều tra

Một trong những điểm đổi mới đáng chú ý của Luật sửa đổi là việc mở rộng danh sách các đối tượng và lực lượng được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Các lực lượng như Biên phòng, Hải quan, Cảnh sát biển, Kiểm lâm, Kiểm ngư và đặc biệt là Công an xã, nay đã được trao thêm thẩm quyền trong giai đoạn điều tra (Điều 35, 37 BLTTHS). Việc này phản ánh sự nhận thức về sự phức tạp và đa dạng của các loại tội phạm hiện nay, đòi hỏi sự tham gia của nhiều lực lượng chuyên trách hơn để nâng cao hiệu quả phát hiện và xử lý. Đáng chú ý, Điều tra viên cấp xã nay được phép tham gia điều tra các tội ít nghiêm trọng và tội nghiêm trọng theo sự phân công của Cơ quan điều tra cấp tỉnh (Điều 37 khoản 1a BLTTHS). Sự thay đổi này cho thấy một sự dịch chuyển trong chiến lược điều tra, hướng tới việc tăng cường năng lực xử lý tội phạm ngay từ cấp cơ sở, nơi các vụ việc thường xuyên phát sinh đầu tiên. Việc trao quyền này cho phép các cơ quan có thẩm quyền gần dân hơn, phản ứng nhanh hơn với các vụ việc, và tận dụng tốt hơn nguồn lực tại chỗ. Để đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả trong việc thực thi các thẩm quyền mới này, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao sẽ chủ trì, phối hợp với Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao để quy định chi tiết về thẩm quyền của Viện kiểm sát các cấp trong việc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự. Điều này đảm bảo rằng việc mở rộng thẩm quyền điều tra được thực hiện một cách có kiểm soát và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tư pháp.

Sự mở rộng thẩm quyền điều tra, đặc biệt là cho Công an xã và các lực lượng chuyên trách khác, được kỳ vọng sẽ nâng cao đáng kể hiệu quả trong việc phát hiện và xử lý tội phạm ngay từ cấp cơ sở. Việc này cho phép các cơ quan chức năng phản ứng nhanh hơn với các vụ việc, thu thập chứng cứ kịp thời và tận dụng tối đa các nguồn lực sẵn có tại địa phương hoặc trong lĩnh vực chuyên biệt. Điều này có thể dẫn đến việc giảm tải cho các cơ quan điều tra cấp cao hơn và đẩy nhanh tiến độ giải quyết các vụ án. Tuy nhiên, việc này cũng đặt ra yêu cầu cao về đào tạo, nâng cao năng lực chuyên môn và ý thức pháp luật cho các lực lượng mới được trao quyền, đồng thời cần có cơ chế giám sát chặt chẽ để đảm bảo việc thực thi quyền hạn được đúng đắn, tránh lạm dụng, và bảo vệ quyền con người.

Thứ ba, bàm rõ thẩm quyền truy tố của Viện kiểm sát các cấp

Luật sửa đổi đã làm rõ hơn thẩm quyền truy tố của Viện kiểm sát từng cấp, bao gồm cả trong trường hợp truy tố thay thế hoặc phối hợp (Điều 239, 243 BLTTHS). Việc này nhằm khắc phục những vướng mắc trong việc xác định thẩm quyền truy tố, đảm bảo rằng mỗi vụ án được đưa ra xét xử bởi Viện kiểm sát có thẩm quyền phù hợp nhất, tránh tình trạng chồng chéo hoặc bỏ sót. Viện kiểm sát có trách nhiệm quyết định truy tố bị can trước Tòa án bằng bản cáo trạng. Trong bản cáo trạng, phần kết luận phải ghi rõ tội danh và điều, khoản, điểm của Bộ luật Hình sự được áp dụng. Quy định này nhấn mạnh vai trò trung tâm của Viện kiểm sát trong việc định tội danh và buộc tội, đồng thời yêu cầu sự chính xác và rõ ràng trong việc áp dụng các quy định của Bộ luật Hình sự. Ngoài ra, Luật cũng bổ sung quy định về việc thông báo văn bản tố tụng. Trong trường hợp khẩn cấp, người có thẩm quyền ra lệnh khám xét phải thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát có thẩm quyền trong thời hạn 24 giờ kể từ khi khám xét xong. Quy định này tăng cường tính kiểm soát và giám sát của Viện kiểm sát đối với các hoạt động điều tra, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội được bảo vệ ngay từ giai đoạn đầu của quá trình tố tụng.

Thứ tư, điều chỉnh thẩm quyền xét xử của Tòa án các cấp

Luật sửa đổi bổ sung quy định chi tiết về thẩm quyền xét xử của Tòa án các cấp theo các tiêu chí như tính chất vụ án, yếu tố địa lý và yếu tố quốc tế (Điều 268, 269 BLTTHS). Việc phân định rõ ràng thẩm quyền này nhằm đảm bảo rằng mỗi vụ án được xét xử tại Tòa án có năng lực và điều kiện phù hợp nhất, từ đó nâng cao chất lượng xét xử và giảm thiểu tình trạng án bị hủy, sửa do sai thẩm quyền.

Nghị quyết về thi hành Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân cũng sẽ có hiệu lực từ ngày 01 tháng 7 năm 2025, góp phần tăng cường hiệu quả công tác tư pháp và tổ chức lại hệ thống Tòa án và Viện kiểm sát. Theo đó, Tòa án nhân dân tối cao có trách nhiệm giám đốc việc xét xử của các tòa án cấp dưới. Tòa án nhân dân cấp tỉnh (Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương) sẽ giám đốc việc xét xử của tòa án nhân dân khu vực thuộc phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của mình, nhằm bảo đảm việc áp dụng pháp luật được nghiêm chỉnh và thống nhất. Điều này tạo ra một cơ chế giám sát chặt chẽ từ trên xuống, góp phần đảm bảo tính công bằng và thống nhất trong toàn bộ hệ thống tư pháp.

Việc làm rõ thẩm quyền và trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng, cùng với việc hạn chế ủy quyền rộng rãi, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao tính chuyên nghiệp và trách nhiệm giải trình trong hệ thống tư pháp hình sự. Bằng cách giới hạn khả năng ủy quyền, Luật đảm bảo rằng các quyết định quan trọng được đưa ra bởi những người có đủ thẩm quyền và chuyên môn, giảm thiểu rủi ro sai sót hoặc lạm dụng quyền lực. Điều này cũng thúc đẩy sự minh bạch và công bằng, củng cố niềm tin của công chúng vào hệ thống pháp luật. Một hệ thống với các quy định rõ ràng về thẩm quyền và trách nhiệm sẽ hoạt động hiệu quả hơn, ít xảy ra tranh chấp về thẩm quyền, và có khả năng giải quyết các vụ án một cách chính xác và kịp thời hơn.

2.2. Những điểm mới về thủ tục tố tụng hình sự

Thứ nhất, bổ sung hình thức và phương thức tố tụng hiện đại

Bộ luật Tố tụng hình sự sửa đổi năm 2025 đã đưa ra những quy định mang tính đột phá nhằm hiện đại hóa quy trình tố tụng hình sự tại Việt Nam. Một trong những điểm nổi bật là việc cho phép lập hồ sơ tố tụng bằng văn bản giấy hoặc số hóa, đồng thời cho phép sử dụng chữ ký số (Điều 131, 132 BLTTHS). Điều này không chỉ giúp giảm thiểu lượng giấy tờ, tối ưu hóa không gian lưu trữ mà còn tăng cường tính bảo mật và khả năng truy cập thông tin một cách nhanh chóng, hiệu quả.

Bên cạnh đó, Luật cũng bổ sung quy định về việc thông báo tố tụng qua nền tảng số và các ứng dụng dùng chung tại Trung tâm dữ liệu quốc gia (Điều 137, 141 BLTTHS). Đây là một bước tiến lớn trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động tư pháp, giúp việc thông báo các văn bản tố tụng trở nên nhanh chóng, chính xác và tiết kiệm chi phí hơn. Quy định này đặc biệt hữu ích trong các trường hợp việc niêm yết công khai không mang lại kết quả hoặc trong các tình huống cần thông báo khẩn cấp.

Các vụ án đã được thụ lý và giải quyết trước ngày 01 tháng 7 năm 2025 nhưng chưa kết thúc sẽ được áp dụng các quy định mới về số hóa hồ sơ, chữ ký số và thông báo qua nền tảng số. Điều này cho thấy sự linh hoạt và quyết tâm của nhà nước trong việc đẩy mạnh chuyển đổi số trong ngành tư pháp, đảm bảo rằng các cải cách sẽ được triển khai một cách đồng bộ và hiệu quả trên toàn hệ thống. Việc này cũng góp phần nâng cao tính minh bạch và khả năng tiếp cận thông tin cho các bên liên quan trong quá trình tố tụng.

Sự tích hợp các hình thức tố tụng hiện đại này thể hiện một định hướng chiến lược nhằm đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động tư pháp. Mục tiêu là tạo ra một hệ thống tư pháp hiệu quả hơn, giảm thiểu các quy trình thủ công tốn kém thời gian và nguồn lực. Việc số hóa hồ sơ và sử dụng chữ ký số sẽ cải thiện đáng kể khả năng quản lý dữ liệu, tăng cường bảo mật thông tin và giảm thiểu rủi ro mất mát hoặc hư hỏng tài liệu. Hơn nữa, việc thông báo qua nền tảng số sẽ giúp đẩy nhanh tiến độ giải quyết vụ án, giảm gánh nặng hành chính và tăng cường tính minh bạch, cho phép các bên liên quan tiếp cận thông tin một cách kịp thời. Để thực hiện thành công những thay đổi này, cần có sự đầu tư đáng kể vào hạ tầng công nghệ thông tin, bao gồm cả các biện pháp an ninh mạng mạnh mẽ để bảo vệ dữ liệu nhạy cảm. Đồng thời, việc đào tạo chuyên sâu cho các cán bộ tư pháp về việc sử dụng các công nghệ mới là yếu tố then chốt để đảm bảo sự chuyển đổi diễn ra suôn sẻ và hiệu quả.

Thứ hai, quy định chi tiết hơn về chi phí tố tụng và thời hạn giải quyết vụ án

Bộ luật Tố tụng hình sự sửa đổi năm 2025 cũng tập trung vào việc quy định chi tiết hơn về chi phí tố tụng và các thời hạn giải quyết vụ án, nhằm tăng cường tính minh bạch và hiệu quả của quy trình tư pháp. Theo đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội được giao nhiệm vụ quy định về chi phí tố tụng và việc miễn, giảm chi phí này (Điều 135 BLTTHS). Việc phân quyền này cho phép một cơ quan chuyên trách đưa ra các hướng dẫn cụ thể, phù hợp với thực tiễn, đảm bảo rằng các chi phí tố tụng được quản lý một cách công bằng và hợp lý, đồng thời tạo điều kiện cho những người gặp khó khăn về tài chính có thể tiếp cận công lý.

Luật cũng sửa đổi nhiều điều khoản liên quan đến thời hạn chuẩn bị xét xử, hoãn phiên tòa, thông báo kết quả và giải quyết khiếu nại (Điều 149, 208, 262, 346, 352 BLTTHS). Những điều chỉnh này nhằm rút ngắn thời gian giải quyết vụ án, giảm thiểu sự chậm trễ không cần thiết trong quá trình tố tụng, từ đó nâng cao hiệu quả tổng thể của hệ thống tư pháp. Việc quy định rõ ràng các thời hạn này cũng giúp các cơ quan tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng chủ động hơn trong việc chuẩn bị và thực hiện các hoạt động tố tụng.

Đặc biệt, đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị thuộc thẩm quyền giám đốc thẩm của các cấp khác nhau, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ có thẩm quyền giám đốc thẩm toàn bộ vụ án. Quy định này đảm bảo tính thống nhất trong việc xem xét lại các vụ án phức tạp, tránh tình trạng phân tán thẩm quyền và đảm bảo rằng các quyết định cuối cùng được đưa ra bởi cơ quan có thẩm quyền cao nhất với sự cân nhắc kỹ lưỡng.

Thứ ba, các quy định chuyển tiếp đối với vụ án đã thụ lý trước ngày 01/7/2025

Để đảm bảo sự chuyển đổi suôn sẻ và không gây gián đoạn trong hoạt động tố tụng, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTHS (Luật số 99/2025/QH15) đã đưa ra các quy định chuyển tiếp cụ thể. Kể từ ngày Luật có hiệu lực thi hành (01 tháng 7 năm 2025), các vụ án hình sự mà cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án đã thụ lý, giải quyết trước ngày 01 tháng 7 năm 2025 nhưng chưa kết thúc sẽ được thực hiện theo các quy định mới của Luật.

Điều này có nghĩa là các quy định mới về điều tra, truy tố, xét xử vắng mặt, quy định về số hóa hồ sơ, chữ ký số, thông báo qua nền tảng số và các quy định khác đã được sửa đổi, bổ sung trong BLTTHS 2025 sẽ được áp dụng cho các vụ án đang diễn ra, trừ một số trường hợp cụ thể được loại trừ. Việc này cho phép hệ thống tư pháp nhanh chóng thích nghi với các quy định mới, đặc biệt là các phương thức tố tụng hiện đại và linh hoạt như xét xử vắng mặt, điều rất quan trọng trong bối cảnh tội phạm ngày càng phức tạp và có yếu tố xuyên quốc gia.

Các quy định chuyển tiếp này thể hiện sự linh hoạt và khả năng thích ứng của tố tụng hình sự Việt Nam trước những thay đổi của tình hình tội phạm và yêu cầu cải cách tư pháp. Việc cho phép áp dụng các thủ tục tố tụng mới, bao gồm điều tra, truy tố vắng mặt, là một bước cần thiết để đối phó hiệu quả với các trường hợp tội phạm phức tạp, đặc biệt là tội phạm có tổ chức, xuyên quốc gia hoặc khi bị can, bị cáo bỏ trốn. Điều này giúp đảm bảo công lý được thực thi ngay cả khi đối tượng phạm tội không có mặt, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho hợp tác quốc tế trong đấu tranh chống tội phạm. Các quy định chuyển tiếp được thiết kế chi tiết cũng cho thấy sự cẩn trọng của nhà lập pháp nhằm tránh những khoảng trống pháp lý hoặc sự xáo trộn trong quá trình chuyển giao giữa luật cũ và luật mới, đảm bảo tính liên tục và ổn định của hoạt động tư pháp.

3. Kết luận

Luật sửa đổi, bổ sung môt số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự sửa đổi năm 2025 (Luật số 99/2025/QH15) đánh dấu một bước tiến quan trọng trong công cuộc cải cách tư pháp của Việt Nam, hướng tới xây dựng một hệ thống tư pháp hiện đại, minh bạch và hiệu quả hơn. Những điểm mới được đưa vào Luật có ý nghĩa sâu rộng, tác động tích cực đến nhiều khía cạnh của hoạt động tư pháp hình sự.

Thứ nhất, việc quy định rõ ràng hơn về trách nhiệm, thẩm quyền và cơ chế ủy quyền của các cơ quan và người tiến hành tố tụng, cùng với việc mở rộng đối tượng và thẩm quyền điều tra (đặc biệt là cho Công an xã và các lực lượng chuyên trách khác), sẽ tăng cường năng lực phát hiện và xử lý tội phạm ngay từ cấp cơ sở. Điều này đồng thời nâng cao tính chuyên nghiệp và trách nhiệm giải trình của các cơ quan tư pháp, góp phần xây dựng một nền tư pháp vững mạnh và đáng tin cậy.

Thứ hai, việc bổ sung các hình thức và phương thức tố tụng hiện đại như số hóa hồ sơ, sử dụng chữ ký số và thông báo qua nền tảng số không chỉ thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi số trong ngành tư pháp mà còn góp phần đẩy nhanh tiến độ giải quyết vụ án. Những cải cách này giúp giảm gánh nặng hành chính, tiết kiệm chi phí và tăng cường tính minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi cho các bên tham gia tố tụng.

Thứ ba, các quy định chuyển tiếp được thiết kế cẩn trọng nhằm đảm bảo sự liền mạch trong quá trình áp dụng luật, tránh gây xáo trộn trong hoạt động tố tụng đối với các vụ án đang được thụ lý. Điều này thể hiện sự linh hoạt và tính thực tiễn trong quá trình lập pháp, giúp hệ thống tư pháp thích nghi suôn sẻ với những thay đổi mới.

Cuối cùng, sự đồng bộ của BLTTHS 2025 với BLHS 2025 (Luật số 86/2025/QH15) và các luật tư pháp khác tạo nên một hệ sinh thái pháp lý hình sự chặt chẽ, liên kết. Sự phối hợp này là yếu tố then chốt để đáp ứng yêu cầu thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm trong bối cảnh hội nhập quốc tế, đảm bảo rằng các quy định về tội phạm và hình phạt được thực thi một cách hiệu quả và thống nhất./.

 

ThS Huỳnh Trung Hậu

 

Tài liệu tham khảo

1. Bộ luật tố tụng hình sự 2015 số 101/2015/QH13 áp dụng 2025 mới nhất, https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Trach-nhiem-hinh-su/Bo-luat-to-tung-hinh-su-2015-296884.aspx.

 2. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự chính thức được thông qua, https://lsvn.vn/luat-sua-doi-bo-sung-mot-so-dieu-cua-bo-luat-hinh-su-chinh-thuc-duoc-quoc-hoi-thong-qua-a159510.html.

3. Các định hướng lớn tại dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi), https://lsvn.vn/cac-dinh-huong-lon-tai-du-thao-bo-luat-to-tung-hinh-su-sua-doi-a157090.html.

4. Sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự nhằm đáp ứng yêu cầu bức thiết từ thực tiễn, https://baovephapluat.vn/kiem-sat-24h/van-de-su-kien/sua-doi-bo-sung-mot-so-dieu-cua-bo-luat-to-tung-hinh-su-nham-dap-ung-yeu-cau-buc-thiet-tu-thuc-tien-176878.html